Hối Lộ Tại Việt Nam: 3 Vụ Điển Hình và Bài Học Tuân Thủ Cho Doanh Nghiệp Nhật Bản

Case 2: Vụ hối lộ ODA đường sắt của JTC (bị phát giác năm 2014)

Trường hợp tiếp theo là vụ việc liên quan đến một công ty tư vấn đường sắt của Nhật Bản.

Trong vụ án này, để giành được hợp đồng của một dự án đường sắt quy mô lớn tại Việt Nam (cũng là một dự án ODA), công ty đã chi tổng cộng khoảng 80 triệu đến 100 triệu yên cho các lãnh đạo chủ chốt phía doanh nghiệp đường sắt tại địa phương.

Nói một cách ngắn gọn, đây là câu chuyện: “Muốn có việc, nên dùng tiền để đổi lấy sự ưu ái và thuận lợi trong quá trình quyết định.”

Vụ việc được làm rõ thông qua điều tra của phía Nhật Bản. Kết quả là, cựu chủ tịch công ty bị tuyên phạt 2 năm tù giam, cho hưởng án treo 3 năm, còn bản thân công ty phải chịu mức phạt 90 triệu yên.

Về phía Việt Nam, các quan chức đã nhận tiền cũng không tránh khỏi trách nhiệm: nhiều người bị tuyên án tù, trong đó mức án cao nhất lên tới 12 năm tù giam, phản ánh tính chất đặc biệt nghiêm trọng của hành vi này

Case 3: Vụ hối lộ cơ quan thuế của Tenma tại Việt Nam (bị phát giác năm 2020)

Vụ việc thứ ba xảy ra tại công ty con của Tenma Corporation – một doanh nghiệp chuyên sản xuất sản phẩm nhựa – đặt tại Việt Nam.

Khác với hai vụ việc liên quan đến các dự án ODA, đây là câu chuyện về một doanh nghiệp tư nhân thuần túy đã chi tiền hối lộ cho cơ quan thuế trong quá trình làm việc với phía nhà nước. Đáng chú ý hơn, việc hối lộ này diễn ra tới hai lần trong các bối cảnh khác nhau.

Lần 1: Rắc rối với hải quan (tháng 6/2017)

Tenma Việt Nam nhập khẩu khuôn mẫu dùng cho sản xuất từ Nhật Bản. Khi làm thủ tục, cơ quan hải quan yêu cầu công ty phải nộp thêm khoảng 1,8 tỷ yên tiền thuế VAT (thuế giá trị gia tăng).

Phía công ty cho rằng các khuôn mẫu này đã được sử dụng từ trước, không phải là đối tượng chịu thuế. Tuy nhiên, đoàn kiểm tra của hải quan không chấp nhận lập luận đó.

Trong bối cảnh đó, tổng giám đốc Tenma Việt Nam lúc bấy giờ, sau khi được trụ sở chính chấp thuận, đã chi trả khoảng 11,8 triệu yên tiền mặt cho một quan chức cấp cao của cục hải quan.

Kết quả là, toàn bộ khoản truy thu 1,8 tỷ yên đã được miễn.

Lần 2: Thanh tra thuế (tháng 8/2019)

Đến năm 2019, Tenma Việt Nam tiếp tục bị Cục Thuế tỉnh Bắc Ninh thanh tra về thuế thu nhập doanh nghiệp các năm trước. Cơ quan thuế khi đó yêu cầu công ty phải nộp bổ sung và nộp phạt tổng cộng khoảng 76,4 triệu yên.

Một lần nữa, ban lãnh đạo công ty lại chọn con đường hối lộ. Tenma Việt Nam đã chi khoảng 12,9 triệu yêntiền mặt cho một phó cục trưởng Cục Thuế.

Nhờ khoản chi này, số tiền truy thu 76,4 triệu yên được giảm mạnh xuống chỉ còn khoảng 2,4 triệu yên.

Tổng số tiền hối lộ và lợi ích thu được

Nếu cộng hai lần lại, Tenma Việt Nam đã chi khoảng 25 triệu yên tiền hối lộ để:

• Được miễn toàn bộ khoản truy thu khoảng 1,8 tỷ yên thuế VAT ở lần thứ nhất

• Và giảm đáng kể khoản truy thu thuế thu nhập doanh nghiệp từ 76,4 triệu yên xuống còn 2,4 triệu yên ở lần thứ hai

Nói cách khác, nhờ 25 triệu yên tiền hối lộ, công ty đã giảm hoặc né được một khoản thuế đáng lẽ phải nộp, với tổng số tiền vượt xa con số hối lộ ban đầu.

Phán quyết tại Nhật Bản và phản ứng tại Việt Nam

Vụ việc sau đó bị đưa ra xét xử tại Nhật Bản. Kết quả:

• Nguyên tổng giám đốc Tenma Việt Nam bị tuyên 1 năm tù giam, cho hưởng án treo 3 năm

• Các lãnh đạo khác của công ty cũng nhận án treo với các mức án khác nhau

• Bản thân Tenma Corporation bị phạt 25 triệu yên tiền với tư cách pháp nhân

Điểm gây nhiều tranh cãi là ở phía Việt Nam, những cán bộ nhà nước bị cho là đã nhận tiền lại không bị xử lý, với lý do “không đủ chứng cứ”.

Kết cục, chỉ bên đưa hối lộ bị trừng phạt, còn bên được cho là nhận tiền thì “vô can”, để lại một cảm giác vô cùng khó chịu và nhiều câu hỏi chưa được giải đáp.

Tại sao hành vi hối lộ lại xảy ra?

Khi nhìn vào những vụ việc này, hẳn ai cũng tự hỏi:


“Vì sao họ lại làm chuyện như vậy nhỉ?”

Đằng sau đó là áp lực khi làm ăn kinh doanh ở nước ngoài.

“Xung quanh ai cũng làm như thế cả mà.”


“Không làm vậy thì công việc không chạy được.”


“Dù yêu cầu vô lý, mình cũng đành nhắm mắt chấp nhận thôi…”

Đặc biệt, trong vụ của Tenma, được cho là có bối cảnh: “Bị đoàn thanh tra đưa ra những yêu cầu vô lý, nên buộc phải chi tiền.”


Nghe thì cũng phần nào hiểu được tâm lý ấy, đúng không?

Nhưng sau này người ta mới phát hiện ra rằng, nếu tham khảo ý kiến chuyên gia thì hoàn toàn có khả năng giảm thuế bằng những cách hợp pháp hơn.


Nói cách khác, việc họ khuất phục trước áp lực nhất thời và chọn con đường dễ dãi đã dẫn đến một rắc rối cực lớn, làm rung chuyển cả công ty.

Tuân thủ không phải là “quy tắc phiền toái” mà là “tấm khiên bảo vệ chính mình”

Khi nghe các từ như “tuân thủ”, “chấp hành pháp luật”, nhiều người dễ có cảm giác đó là những quy tắc cứng nhắc, rườm rà, cản trở công việc kinh doanh.

Nhưng nếu nhìn lại các vụ việc vừa nêu, ta sẽ thấy sự thật hoàn toàn ngược lại.

Pháp luật và các quy định không phải sinh ra để trói buộc chúng ta,


mà ngược lại, chính là “tấm khiên” bảo vệ chúng ta trước những yêu sách vô lý và cám dỗ sai trái.

Giả sử có cán bộ địa phương nào đó “rỉ tai”:


“Nếu đưa chút tiền thì tôi sẽ giảm thuế cho anh.”


Đó là một lời mời gọi ngọt ngào nhưng vô cùng nguy hiểm.


Nhờ có pháp luật Nhật Bản nghiêm cấm hối lộ ở nước ngoài, chúng ta có thể dứt khoát trả lời:


“Luật Nhật cấm tuyệt đối việc này, nên chúng tôi không thể trả bất kỳ khoản tiền nào cả.”


Đó là một tấm khiên cực kỳ vững chắc, phải không?

Thay vì nghĩ vì là luật nên không được làm,


hãy thử đổi góc nhìn sang chúng ta sẽ dùng chính những quy tắc này để bảo vệ mình.


Nếu làm được như vậy, có lẽ cách chúng ta đối diện với vấn đề tuân thủ và pháp luật cũng sẽ thay đổi ít nhiều.

“Những tổn thất vô hình” mà hành vi hối lộ gây ra cho doanh nghiệp

Từ nãy đến giờ, chúng ta đã nói về các hình phạt hình sự như phạt tiền hay án tù – những hình phạt nhìn thấy được.


Nhưng thực tế, khi một vụ hối lộ bị phanh phui, doanh nghiệp còn phải gánh chịu nhiều thiệt hại nghiêm trọng khác mà mắt thường khó nhận ra.

Giá cổ phiếu lao dốc và niềm tin của nhà đầu tư bị đánh mất

Đối với các công ty niêm yết, một khi vụ việc hối lộ được đưa lên báo, gần như chắc chắn giá cổ phiếu sẽ giảm mạnh.


Tác động của điều này lớn đến mức không thể đo đếm.

Trong mắt nhà đầu tư, một công ty  không thể tuân thủ quy định  dễ bị nghi ngờ rằng “biết đâu họ còn che giấu điều gì khác nữa”.


Và để khôi phục lại niềm tin đã mất, thực sự là một quá trình vô cùng khó khăn.

Tại đại hội cổ đông, những câu hỏi gay gắt sẽ liên tiếp xuất hiện, thậm chí đôi khi còn có ý kiến yêu cầu ban lãnh đạo phải từ chức.

Hình ảnh thương hiệu bị tổn hại nặng nề

Cái nhãn “công ty từng dính vào vụ hối lộ” không dễ gì biến mất.

Đặc biệt đối với các doanh nghiệp Nhật Bản, hình ảnh nghiêm túc, trung thực thường được xem là một phần giá trị thương hiệu.


Vậy mà tất cả có thể sụp đổ chỉ trong chốc lát.

Nếu là doanh nghiệp phục vụ người tiêu dùng, nguy cơ bị kêu gọi tẩy chay hoàn toàn có thể xảy ra.

Thương hiệu phải mất nhiều năm, thậm chí nhiều thập kỷ gây dựng, nhưng chỉ cần một hành vi sai trái cũng đủ để khiến nó rơi xuống đáy.


Đó là một sự mất mát vô cùng lớn – và tiền bạc không thể bù đắp được.

Khó thu hút được nhân sự chất lượng cao

Sinh viên đang tìm việc hay những người giỏi đang cân nhắc chuyển công tác đều rất chú ý đến tin tức về các doanh nghiệp.

Nếu trên báo xuất hiện thông tin “công ty này từng dính vào vụ gian lận”, rất nhiều ứng viên sẽ lập tức tránh xa.


Họ sẽ nghĩ: “Mình không muốn làm việc cho một công ty như thế”.

Hệ quả là những nhân sự giỏi không còn mặn mà với doanh nghiệp, dần dần công ty không thu hút được người tài, và năng lực cạnh tranh cứ thế suy giảm.


Xét về dài hạn, đây là một tổn thất vô cùng lớn.

Rủi ro bị đối tác cắt hợp đồng

Đối với những công ty làm B2B (giao dịch giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp), đây có thể là đòn chí mạng.

Nhiều tập đoàn lớn đặt ra tiêu chuẩn tuân thủ pháp luật (compliance) rất nghiêm khắc đối với đối tác.


Nếu một công ty dính vào vụ hối lộ, đối tác hoàn toàn có thể chấm dứt hợp tác với lý do:


“Tiếp tục giao dịch sẽ làm tổn hại đến hình ảnh của chính công ty chúng tôi”.

Trên thực tế, trong vụ JTC, công ty này đã bị áp dụng hình phạt “tạm dừng chỉ định thầu” đối với các dự án ODA trong suốt 18 tháng.


Điều đó có nghĩa là trong khoảng thời gian đó, họ không thể nhận thêm bất kỳ hợp đồng nào.


Đây là tác động trực tiếp đến doanh thu, và mức độ nghiêm trọng thì khỏi phải nói.

Ban lãnh đạo đồng loạt từ chức và sự hỗn loạn trong nội bộ

Trong cả ba vụ việc, chủ tịch và ban lãnh đạo đều đã phải từ chức để chịu trách nhiệm.

Khi người đứng đầu thay đổi, đường hướng, chính sách và chiến lược của công ty cũng có thể thay đổi lớn theo.


Bên trong doanh nghiệp dễ rơi vào trạng thái hỗn loạn, tinh thần nhân viên đi xuống.


Cảm giác bất an kiểu như: “Không biết công ty này rồi sẽ ra sao…” sẽ lan rộng trong nội bộ.

Và trong kịch bản tồi tệ nhất… công ty biến mất

Như trường hợp PCI cho thấy, cũng có những công ty rơi vào phá sản sau khi vụ hối lộ bị phanh phui.

Đó là kịch bản tồi tệ nhất, ảnh hưởng đến đời sống của toàn bộ người lao động và gia đình họ, đến các đối tác kinh doanh, và cả cộng đồng địa phương xung quanh.

Nói cách khác, một khoản hối lộ tưởng chỉ để chữa cháy tạm thời cho một tình huống ngắn hạn, rốt cuộc có thể dẫn tới việc xóa sổ cả một doanh nghiệp.