Vì sao có hiểu lầm về tính “khuyến khích” thay vì bắt buộc khi tham gia BHXH cho người lao động nước ngoài?

Trong nhiều năm, không ít doanh nghiệp tại Việt Nam vẫn còn băn khoăn: việc tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) cho người lao động nước ngoài là bắt buộc hay chỉ mang tính khuyến khích? Câu hỏi này không chỉ xuất phát từ sự khác biệt trong cách hiểu pháp luật mà còn liên quan trực tiếp đến quyền lợi và nghĩa vụ của cả doanh nghiệp lẫn người lao động.

Thực tế, pháp luật đã có quy định khá sớm về việc bắt buộc tham gia BHXH đối với người lao động là công dân nước ngoài, tuy nhiên trong quá trình triển khai đã nảy sinh một số yếu tố khiến doanh nghiệp có thể hiểu nhầm. Bài viết này phân tích các nguyên nhân để doanh nghiệp nắm rõ, từ đó thực hiện đúng quy định và hạn chế rủi ro pháp lý.

1. Quy định pháp luật về BHXH bắt buộc với người lao động nước ngoài

Luật BHXH 2014 lần đầu tiên đưa người lao động nước ngoài vào diện tham gia BHXH bắt buộc. Theo Khoản 2, Điều 2, người lao động là công dân nước ngoài làm việc tại Việt Nam có giấy phép lao động hoặc chứng chỉ hành nghề hợp lệ đều thuộc diện tham gia.

Đến Luật BHXH 2024 (hiệu lực từ 01/07/2025), quy định này được kế thừa và làm rõ hơn: người lao động nước ngoài ký hợp đồng lao động từ 12 tháng trở lên phải tham gia BHXH bắt buộc, trừ một số trường hợp ngoại lệ như:

• Luân chuyển nội bộ doanh nghiệp;

• Đã đủ tuổi nghỉ hưu theo Bộ luật Lao động;

• Hoặc có điều ước quốc tế quy định khác.

Như vậy, về mặt pháp lý, không có khái niệm “tự nguyện” trong trường hợp này – mà là bắt buộc, ngoại trừ những đối tượng được miễn theo luật.

2. Nguyên nhân gây ra hiểu lầm “khuyến khích tham gia”

Mặc dù quy định đã có từ 2014, song trên thực tế, nhiều doanh nghiệp lại nghĩ rằng tham gia BHXH cho người nước ngoài chỉ mang tính khuyến khích. Nguyên nhân chủ yếu đến từ lộ trình áp dụng chậm và phạm vi đối tượng chưa rõ ràng trong giai đoạn đầu.

2.1. Lộ trình áp dụng kéo dài

• Luật BHXH 2014 có hiệu lực từ 2016, nhưng phải đến khi Nghị định 143/2018/NĐ-CP được ban hành (hiệu lực 01/12/2018) thì mới có hướng dẫn chi tiết về thủ tục tham gia.

• Thêm vào đó, nghị định này lại quy định lộ trình áp dụng chia thành nhiều giai đoạn. Một số chế độ như hưu trí, tử tuất phải đến 01/01/2022 mới bắt đầu áp dụng cho người lao động nước ngoài.

Khoảng thời gian kéo dài từ 2016 đến 2022 này khiến nhiều doanh nghiệp hình thành thói quen “chưa bắt buộc ngay”, từ đó hiểu lầm rằng đây chỉ là chính sách khuyến khích thay vì nghĩa vụ pháp lý.

2.2. Không phải mọi lao động nước ngoài đều thuộc đối tượng

Luật cũng quy định rõ một số trường hợp người lao động nước ngoài không phải tham gia BHXH bắt buộc, ví dụ như:

• Người di chuyển nội bộ trong tập đoàn hoặc công ty;

• Người đã đủ tuổi nghỉ hưu;

• Trường hợp điều ước quốc tế có quy định riêng.

Điều này khiến doanh nghiệp dễ nhầm lẫn rằng toàn bộ người lao động nước ngoài được “tự chọn tham gia”, thay vì hiểu đúng rằng chỉ một số trường hợp đặc biệt mới được loại trừ.

3. Tác động của sự hiểu nhầm

Sự thiếu rõ ràng trong giai đoạn đầu khiến nhiều doanh nghiệp:

• Chậm trễ đăng ký BHXH cho người lao động nước ngoài;

• Đánh giá sai chi phí nhân sự, khi không tính trước khoản trích nộp BHXH bắt buộc;

• Tiềm ẩn rủi ro pháp lý, vì từ năm 2025, cơ quan BHXH sẽ tăng cường kiểm tra và xử phạt với hành vi không tham gia đúng quy định.

Đối với người lao động nước ngoài, nếu không được tham gia BHXH, họ cũng mất đi quyền lợi về hưu trí, tử tuất, ốm đau… vốn là những chế độ quan trọng bảo vệ an sinh.

4. Doanh nghiệp cần làm gì?

Để tránh rủi ro và đảm bảo tuân thủ:

• Doanh nghiệp cần rà soát lại toàn bộ hợp đồng lao động với người nước ngoài để xác định đối tượng thuộc diện bắt buộc.

• Phối hợp với cơ quan BHXH địa phương để đăng ký tham gia và nộp đúng, đủ mức đóng theo quy định.

• Cập nhật kịp thời những thay đổi trong Luật BHXH 2024 (hiệu lực từ 01/07/2025) để chuẩn bị ngân sách và truyền thông nội bộ rõ ràng cho nhân sự.

Kết luận

Hiểu lầm về tính “khuyến khích” thay vì “bắt buộc” trong tham gia BHXH cho người lao động nước ngoài xuất phát từ lộ trình áp dụng kéo dài và phạm vi đối tượng có ngoại lệ. Tuy nhiên, với hệ thống pháp lý hiện nay, quy định đã đầy đủ và rõ ràng: doanh nghiệp có trách nhiệm bắt buộc tham gia BHXH cho người lao động nước ngoài theo đúng luật.

Điều này không chỉ bảo đảm tuân thủ pháp lý mà còn góp phần xây dựng hình ảnh doanh nghiệp chuyên nghiệp, coi trọng quyền lợi người lao động – yếu tố quan trọng để thu hút và giữ chân nhân sự quốc tế chất lượng cao tại Việt Nam.

Liên hệ nếu quý khách cần tư vấn thêm: Ms Huyền Hotline/Zalo – 094 719 2091

Email: pham.thi.thu.huyen@manaboxvn.jp.

---

Công ty TNHH Manabox Việt Nam

Phòng 701, tầng 7, tòa nhà 3D center, số 3 Duy Tân, Phường Dịch Vọng Hậu, Quận Cầu Giấy, Thành phố Hà Nội, Việt Nam Facebook: https://www.facebook.com/ManaboxVietnam

Facebook Group: https://www.facebook.com/groups/congvanketoan

Youtube: https://www.youtube.com/@congtytnhhmanaboxvietnam6227

Tiktok: https://www.tiktok.com/@manabox.ketoanthue

Zalo: https://zalo.me/g/rittvj348